Hvað er psoriasis?

Psoriasis er langvinnur bólgusjúkdómur í húð sem getur brotist fram aftur hvenær sem er ævinnar. Eitt aðaleinkenni sjúkdómsins er hröð frumuskipting í húðútbrotunum. Mismunandi er hve oft fólk fær útbrot. Sumir fá meira og minna stöðug einkenni á meðan aðrir fá e.t.v. einkenni á margra ára fresti.

Hverjir fá psoriasis?

Í psoriasissjúkdómnum sést óeðlileg þroskun og of hröð frumuskipting í frumum yfirhúðar sem líklega stafar af breyttum eiginleikum varðandi vöxt og þroska þessara fruma. Í psoriasisútbrotum er einnig íferð bólgufruma sem sennilega skýrist af því að frumur
yfirhúðar losa frumuboðefni og önnur efni sem hafa áhrif á ónæmis- og bólgusvörun. Ýmsar kenningar eru á lofti til að reyna að skýra þetta. Á seinni árum hafa menn helst aðhyllst að um sé að ræða einskonar ónæmissvörun sem síðan leiði til sjálfsofnæmis og að mismunandi ytri þættir geti kallað sjúkdóminn fram. Líklegt er að psoriasissjúkdómurinn erfist ekki sem slíkur, heldur erfist tilhneigingin til að fá sjúkdóminn.Ekki er endilega víst að allir sem hafa þessa tilhneigingu fái psoriasis. Það virðist sem ytra áreiti þurfi til að kalla sjúkdóminn fram.
Þeir sem ekki verða fyrir slíku ytra áreiti fá ekki alltaf sjúkdóminn jafnvel þó að þeir hafi erft psoriasistilhneiginguna. Hálsbólgusýking getur meðal annars kallað fram psoriasissjúkdóminn og sennilega er um fleiri þætti að ræða. Ekki hefur með öryggi tekist að sýna fram á hvernig sjúkdómurinn erfist. Nýlegar rannsóknir á genum benda þó til fjölþátta erfða og líklegt er að genin sem valda psoriasis verði brátt fundin. Ef annað foreldranna hefur psoriasiseru 15% líkur á að barn fái psoriasis. Ef báðir foreldrarnir hafa psoriasis eru líkurnar hins vegar 50%.

Undirflokkar psoriasis

Til eru mismunandi undirflokkar af psoriasis. Um 90% allra tilvika eru s.k. skellupsoriasis.
Algengustu afbrigði eru:

• Skellupsoriasis
• Dropapsoriasis. Þetta form má oftast sjá hjá börnum og unglingum. Er nánast alltaf orsakað af bakteríusýkingu. Oftast streotokokkasýking sem lýsir sér með hálsbólgu.
• Pustular psoriasis. Hér er húðin eldrauð og alþakin litlum graftarbólum.
• Erythrodermic psoriasis. Hér er húðin öll eldrauð og oftast er öll húðin undirlögð. Sjúklingarnir oft veikir og hafa hita. Þarf að meðhöndla á sjúkrahúsi. Getur þróast frá öðrum formum. Veikindi, steralyf í inntöku oftast ef slíkri meðferð er hætt snögglega) geta ræst þetta form.
• Öfugur psoriasis. Eru skellurnar í nára og undir höndum. Oftast ekkert hreistur.

Hvaða þættir geta kallað fram psoriasisútbrotin?

• Sýkingar, sérstaklega hálsbólga. Leitaðu alltaf strax læknis ef þú hefur einkenni frá
hálsi og/eða ef psoriasisútbrotin versna skyndilega. Í slíkum tilvikum er mikilvægt að
taka sýni til ræktunar frá hálsinum.
• Andlegt álag (stress) getur einnig valdið því að útbrotin brjótist fram.
• Áfengi. Í flestum tilvikum versnar psoriasis-sjúkdómurinn við áfengisneyslu.
• Ýmis lyf, þar á meðal betablokkarar (flokkur lyfja sem meðal annars eru notuð við of
háum blóðþrýstingi), litíum (lyf gegn þunglyndi), karbamazepín (flogaveikilyf) og sum
malaríulyf. Ráðfærðu þig við lækninn þinn.
• Talið er að psoriasis versni við reykingar og geta þær líklega einnig kallað sjúkdóminn
fram.
• Þungun getur valdið bæði versnun og bata.

Er til lækning við psoriasis?

Framfarir í meðhöndlun á psoriasis hafa verið miklar á undanförnum árum. Í flestum tilvikum er þó ekki hægt að lækna sjúkdóminn varanlega, heldur  eingöngu að bæla einkennin. Mörg dæmi eru um sjúklinga, sem hafa fengið bata í marga mánuði eða ár eftir vel heppnaða meðferð.

Eru mismunandi meðferðir til við lækningu psoriasis?

Það er mjög mismunandi hvaða meðferð hentar hverjum og einum. Sama meðferðin hentar ekki alltaf sjúklingnum til langframa. Mikilvægt er að skipta öðru hverju um meðferð og að meðferðin sé regluleg. Leggja ber áherslu á að í öllum tilfellum þurfa sjúklingar að fá ráðleggingar frá lækni um hvaða meðferð henti þeim best.

Skipta má meðferð gegn psoriasis í fjóra flokka:
• útvortis meðferð
• ljósameðferð/loftslagsmeðferð
• töflumeðferð
• líftæknilyf

Á undanförnum árum hafa mestu framfarirnar orðið við tilkomu líftæknilyfja.

Fræðslugreinar og ítarefni:

Nánar á (enskur texti):

Lichen Planus

Lichen Planus (LP, flatskæningur) er nokkuð algengur húðsjúkdómur. Hann nefnist “flatskæningur” á íslensku. Hann lýsir sér oft með klæjandi útbrotum við úlnliði, ökkla og neðst á baki.
Útbrotin eru rauð eða fjólublá. Þau eru oft nokkurra millimetra stór í hópum á þessum stöðum. Útbrotin geta líka verið margir sentimetrar í þvermál sérstaklega á fótleggjum.
Rispist húðin hjá einstaklingum með LP þá geta myndast dæmigerð LP útbrot í rispunni (Köbner fyrirbæri). Lichen Planus getur einnig verið í munnholi bæði bæði hjá fólki með og án sjúkdómsins í húðinni. Lichen Planus getur valdið breytingum á nöglum sem eru stundum varanlegar. LP getur einnig lagst á hársekki og valdið bólgubreytingum í hársverði og víðar. Þá kallast sjúkdómurinn Lichen Planopilaris.

Ekki er vitað hvað veldur Lichen Planus. Talið er að breytingar sem verða á húðfrumum eða slímhúðarfrumum valdi því að ónæmisfrumur líkamans ráðist á þær og valdi bólgu, þykknun í húð og tímbundnum frumuskemmdum. Ástæða þessara breytinga eru taldar vera sýkingar af ýmsum toga bæði af völdum baktería og veira, sum lyf, ofnæmi fyrir tannfyllingarefnum og sjálfsofnæmi. Í flestum tilfellum finnst engin orsök fyrir Lichen Planus. Hann myndast oft hjá fullfrísku fólki og hverfur svo af sjálfu sér.
2/3 hlutar þeirra sem fá sjúkdóminn eru milli 30 og 60 ára. Börn og gamalt fólk getur líka fengið hann. 75% þeirra með LP í húð hafa einnig breytingar í slímhúðum. Í 25% tilfella er sjúkdómurinn einungis í slímhúðum.
Lichen Planus getur verið til staðar í mörg ár þar til einkennin hverfa. Í venjulegum tilfellum LP í húð eru 2/3 hlutar einstaklinga lausir við sjúkdóminn innan árs. Meðaltími sem fólk hefur LP í munnholi er 5 ár.

Meðferð sjúkdómsins getur stundum stöðvað gang hans og langoftast dregið verulega úr einkennum. Meðferð er alltaf einstalingsbundin og fer eftir útbreiðslu,
staðsetningu, tímalengd sjúkdóms, einkennum, aldri.

Helstu lyf sem notuð eru:
• Kortisón krem og vökvar
• Calcineurin blokkarar (Protopic, Elidel)
• Kortisón í töfluformi eða sprautuformi
• Ljósameðferð (UVB og PUVA)
• Antimalaríu lyf (td Plaquenil)
• A vítamín afleiður (Neotigason)
• Sýklalyf, sveppalyf eru stundum reynd
• Ónæmisbælandi lyf (Methotrexat, Ciclosporin A)

Nánar á (enskur texti):

Hafðu samband

Húðlæknastöðin